‘थिंक महाराष्ट्र’चे प्रवर्तक दिनकर गांगल एका वेगळ्याच तऱ्हेने 26 ऑक्टोबरला सायंकाळी 5 वाजता प्रकटत आहेत. गांगल यांची प्रकट मुलाखत ‘चैत्रचाहूल’ उपक्रमाने त्यांच्या ‘गंभीर व गमतीदार’ मासिक सादरीकरण सत्रात योजली आहे. मुलाखत घेणार आहेत -‘मुंबई तरुण भारत’चे संपादक किरण शेलार आणि ‘ऍड फिझ’चे विनोद पवार. स्थळ – रवींद्र नाट्यमंदिर, मिनी थिएटर

गांगल यांची वैचारिक झेप -

(दिनकर गांगल यांची साहित्यसंस्कृती क्षेत्रातील कारकीर्द मोठी, म्हणजे जवळजवळ पाच दशकांची आहे. त्यांनी ‘केसरी’, ‘सकाळ’ यांमध्ये पत्रकारिता केली. त्यांनी ‘महाराष्ट्र टाइम्स’ची रविवार पुरवणी वीस वर्षें, भालचंद्र वैद्य यांच्याबरोबर संपादित केली.)

• दिनकर गांगल यांनी सुधीर नांदगावकर यांच्याबरोबर ‘प्रभात चित्र मंडळा’ची (फिल्म सोसायटी) स्थापना जुलै 1968 मध्ये केली.

• दिनकर गांगल यांनी अरुण साधू, कुमार केतकर, अशोक जैन अशा त्यांच्या चौदा मित्रांसह 1975 साली ‘ग्रंथाली’ला जन्मास घातले. 

• दिनकर गांगल यांनी एकनाथ ठाकूर, कुमार केतकर, दिलीप महाजन, उषा मेहता वगैरेअशा त्यांच्या मित्रांबरोबर 1989 साली वाचन परिषद घेऊन वाचनाचा जाहीरनामा लिहिला. 

• दिनकर गांगल यांनी 1995 च्या सुमारास जाहीरपणे लिहिले, की - ‘छापील शब्दाचा महिमा संपला’! 

उस्मानाबाद येथील नियोजित मराठी साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षपदी फादर फ्रान्सिस दिब्रिटो यांच्या निवडीला विश्व हिंदू परिषदेने विरोध दर्शवला आहे. मला ‘थिंक महाराष्ट्र डॉट कॉम’च्या कामानिमित्ताने वसईच्या फादर कोरिया यांना भेटण्याचा योग आला. कोरिया हे दिब्रिटो यांचे समकालीन, सहकारी. ते जीवनदर्शन केंद्राच्या (वसई) मासिकाचे संपादक आहेत. ते स्वतः लेखक-संशोधक आहेत. त्यांच्या भेटीमुळे मला त्या वादासंबंधातील एक चर्चाही ऐकण्यास मिळाली. त्यामुळे माझा योगायोगाने त्या वादाशी संबंध आला आणि मला त्यावर हसावे की रडावे हे कळेना! हिंदू परिवारात अतिरेकी मतांचे लोक आहेत याचा अंदाज अधूनमधून येणाऱ्या बातम्यांवरून व वक्तव्यांवरून होता, पण त्या अतिरेकींना हिंदू संघटनांचे लोक थांबवत वा रोकत का नाहीत असेही वेळोवेळी वाटते. यावेळी तर साहित्य-संस्कृतीचा प्रश्न आहे. दिब्रिटो हे सौम्य प्रकृतीचे लेखक आहेत. दिब्रिटो यांची साहित्य संमेलन अध्यक्षपदी निवड ही साहित्य-संस्कृतीच्या दृष्टीने निकोप गोष्ट आहे.

‘डॉक्टर म्हणून जगताना-जगवताना’ या पुस्तकाच्या दुसऱ्या आवृत्तीच्या प्रकाशन कार्यक्रमात आदिती परांजपे-दामले यांनी सुलभा ब्रम्हनाळकर यांची घेतलेली मुलाखत त्यातील काही भाग.

अदिती : मी तुमच्या वाचकांच्या मनात असणारे प्रश्न घेऊन आलेली आहे. मी तुमच्या वाचकांचे प्रतिनिधित्व करणार आहे. तुम्ही एक डॉक्टर आहात. तुम्हाला साहित्य-संगीतकला-नाटक-चित्रपट अशा वेगवेगळ्या गोष्टींमध्ये रस आहे आणि जाणही आहे. इतक्या वेगवेगळ्या क्षेत्रांमधील अनुभव घेऊन इतके खुमासदार आणि छान लिहिण्यास तुम्हाला नेमके सुचते कसे?

‘मूकनायक’ हे बाबासाहेब आंबेडकर यांनी 1920 साली समाजाच्या वेदना व विद्रोह प्रकट करण्यासाठी चालवलेले मराठी भाषेतील पाक्षिक होते. ‘मूकनायक’चा पहिला अंक 31 जानेवारी 1920 रोजी प्रकाशित झाला. ते पाक्षिक मुंबईतून निघत असे. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी स्वतः पहिल्या अंकात ‘मनोगत’ लिहिले आहे. त्यांनी पुढील तेरा अंकांतही लेख लिहिले. शाहू महाराजांनी त्यांना ‘मूकनायक’साठी दोन हजार पाचशे रुपयांची आर्थिक मदत दिली होती.

अण्णासाहेब चकोते यांनी महाराष्ट्र - कर्नाटकाच्या सीमेवरील मानकापूर येथे पन्नास एकर क्षेत्रात विविध प्रयोग सुरू केले आहेत. त्यांची ‘गणेश बेकरी’ यशस्वी झाली. त्यानंतर त्यांनी सेंद्रीय शेतीचा उपक्रम हाती घेतला. त्यांच्या पुढाकाराखाली चाळीस एकरांवर सेंद्रीय भाजीपाला, गोशाळा, कृषिपर्यटन असे काही उपक्रम कार्यान्वित होत आहेत. त्यानिमित्त अण्णासाहेब चकोते यांच्याशी केलेली बातचीत...

प्रश्न – ‘गणेश बेकरी’च्या माध्यमातून उद्योगात यश लाभले असताना तुम्हाला शेतीकडे वळावे असे का वाटले?

चकोते – तुम्ही बेकरीचे यश म्हणता. माझी यशाची व्याख्या वेगळी आहे. यशाची उंची ही जमिनीवर टेकलेल्या पायापासून आभाळापर्यंत मोजावी. तसे नसेल तर ते यश नव्हे आणि ती उंची अजून मला गाठायची आहे! अध्यात्म, योग, संत, महात्मे, वीर यांचा वारसा सांगणारा भारत देश. जैव विविधतेपासून खाद्य संस्कृतीपर्यंत आणि ज्ञानापासून विज्ञानापर्यंत विविध विषयांत व कार्यात भारत देशाला सोनेरी इतिहास आहे. त्या इतिहासाला कोंदण आहे तेथील समृद्ध कृषी संस्कृतीचे. शेती हा भारताचा मुख्य व्यवसाय आहे. कारण उत्तम शेती, मध्यम व्यवसाय आणि कनिष्ठ नोकरी हे तेथील पूर्वजांनी फार विचार करून लिहून ठेवले असावे.

देश स्वतंत्र झाला. शेतीमध्ये अनेक नवीन प्रयोग झाले. संकरित बियाणे, रासायनिक औषधे; तसेच, खते यांची निर्मिती झाली. किटकनाशकांचा वापर अमर्याद होत गेला. त्या सर्व कारणांमुळे भारतीय अन्नधान्यातून सत्त्व आणि चव या गोष्टी हरवत गेल्या आहेत.

माझा सुहृद कै. दिलीप सत्तूर मला दरवर्षी आठवण करून द्यायचा, “श्रीकांत, तू ‘तळवलकर ट्रस्ट’च्या ‘अनुकरणीय उद्योजक’ पारितोषिकासाठी ‘मन्मन’च्या गोखल्यांचा विचार का करत नाहीस? एकदा त्यांना भेट. ‘मन्मन’ उद्योग सदाशिव पेठेत मुलांच्या भावे स्कूलसमोर आहे. तुला फार लांब नाही. फार वेगळे गृहस्थ आहेत. बघ, एकदा त्यांच्याशी बोल आणि तुला योग्य वाटले तरच पारितोषिकासाठी विचार कर.”

माझ्या डोक्यात अनेक नावे असत, त्यामुळे गोखल्यांचे नाव मागे पडत गेले. परंतु दिलीपने पुन्हा आठवण करून दिली आणि आग्रहदेखील केला. तेव्हा मी ठरवले, जाऊयात एकदा. मी दिलीपला विचारले, ‘तुझी ओळख देऊ का?’ तर दिलीप म्हणाला, ‘छे छे. मी त्यांना दहा-बारा वर्षांपूर्वी भेटलोय. ते मला ओळखणारदेखील नाहीत.’

‘‘मी रेडियो हेच माझे साम्राज्‍य मानत आलो. त्‍यामुळे सांस्‍कृतिक क्षेत्रातील इतर आकर्षणे समोर आल्‍यानंतरही मी रेडियोची साथ सोडली नाही.’’ या शब्‍दांत आकाशवाणीवरील आवाजाचे जादूगार म्‍हणून ओळखले जाणारे बाळ कुडतरकर यांनी त्‍यांच्‍या जीवनप्रवासाचे सुत्र स्‍पष्‍ट केले. ‘व्हिजन महाराष्ट्र फाऊंडेशन’, ‘सानेकेअर ट्रस्ट’ आणि ‘ग्रंथाली’ यांच्या विद्यमाने आयोजित ‘माधवबाग कृतार्थ मुलाखतमाले’त दादर - माटुंगा सांस्कृतिक केंद्राच्या सभागृहात १८ डिसेंबर २०१३ रोजी बाळ कुडतरकर यांची मुलाखत झाली. ज्‍योत्‍स्ना आपटे यांनी घेतलेली त्यांची मुलाखत म्‍हणजे आकाशवाणीच्‍या सुवर्णकाळाचा मागोवाच ठरली.

कॅन्सर आपल्याभोवती वातावरणात, पर्यावरणात आहे. त्याला रोखण्याचा उपाय एकच. तो म्हणजे प्रत्येक व्यक्तीने स्वत:ची प्रतिकारशक्ती वाढवणे. एकदा त्या रोगाने ग्रासले, की त्याला व्यक्ती विविध उपायांनी काबूत ठेवू शकते, पण त्या रोगाची टांगती तलवार सतत डोक्यावर राहते, तेव्हा उत्तम उपाय म्हणजे रोगास दूर ठेवणे, असे उद्गार डॉ. चंद्रकांत पटेल या ज्येष्ठ कॅन्सरतज्ज्ञाने ‘माधवबाग कृतार्थ मुलाखतमाले’मधील त्यांच्‍या प्रकट संवादात काढले. कॉर्पोरेट सल्लागार व अभ्यासक चंद्रशेखर नेने यांनी त्यांची मुलाखत घेतली.

ते म्हणाले, की कॅन्सर किंवा आधुनिक वाटणारे रोग नव्याने निर्माण झालेले वा पसरलेले नाहीत. पूर्वी माणसांचे सरासरी आयुष्य पंचवीस-तीस वर्षे असे. बालमृत्यूच प्रचंड असत, त्यामुळे त्या रोगांचे अस्तित्व जाणवत नसे. आधुनिक काळात माणसाचे सरासरी आयुर्मान पन्नास-साठच्या पुढे गेले आहे, त्यामुळे रोग  दृगोचर होतात, इतकेच.