‘कौन बनेगा करोडपती’ हा कार्यक्रम ‘स्टारप्लस’ या हिंदी वाहिनीवर लागत असे. आता, तो ‘सोनी टीव्ही’ वाहिनीवर लागतो. त्या कार्यक्रमाची जबाबदारी अमिताभ बच्चन यांच्यावर असे. सूत्रसंचालनाचा प्रयत्न मध्ये अन्य नटांनी केला. पुन्हा अमिताभ अकराव्या सीझनला आले. तो कार्यक्रम घरातील सगळी मंडळी एकत्र येऊन पाहत. त्यावेळी कायम वाटे, की काय लोक खेळतात! प्रत्येकाची कहाणी वेगळी. त्या कार्यक्रमाचा पहिला करोडपती झालेली व्यक्ती हर्षवर्धन नवाथे आठवतो. त्याला इतके पैसे जिंकल्यावर किती आनंद झाला असेल! हिंदीतून ‘कौन बनेगा करोडपती’चे दहा सीझन झाले. ‘कोण होईल मराठी करोडपती’ हा कार्यक्रम मराठी कलर्स मराठी वाहिनीवर (आधीचे ई टीव्ही) सुरू झाला. सचिन खेडेकर त्या कार्यक्रमाची सूत्रे सांभाळायचे. पुढे, तो ‘सोनी मराठी’ वाहिनीवर आला. नागराज मंजुळे यांनी त्याची सूत्रे सांभाळण्यास मार्च 2019 पासून सुरू केले. 

महाराष्ट्राच्या मराठमोळ्या मातीत रापलेल्या दत्तू भोकनळ याने नौकानयन (रोईंग) स्पर्धेत सांघिक प्रकारात सुवर्णपदक मिळवले आहे. तो क्रीडाप्रकारच मुळात देशात अजून फारसा माहीत नाही. त्याने अंगात एकशेसहा इतका ताप असताना, त्या स्पर्धेत भाग घेतला. त्याने त्यावेळी दाखवलेली जिद्द अचंबित करणारी आहे. त्याचे वैयक्तिक सुवर्ण मात्र हुकले. दत्तू हा रिओ ऑलम्पिक 2016 मधील स्पर्धेत नौकानयन प्रकारात प्रवेश मिळवणारा पहिला आणि एकमेव भारतीय खेळाडू होय. त्याचे मूळ गाव नाशिक जिल्ह्याच्या संगमनेर तालुक्यातील मंगळापूर. तेथे त्याच्या यशाने आनंदाचे उधाण आले होते. त्याचे स्वागत जंगी मिरवणुकीने झाले.

‘शेटे’ कुटुंब मूळ साताऱ्याचे. अक्षता ही त्यांची आजच्या पिढीची प्रतिनिधी. ती आहे  ‘सातारा भूषण’ अक्षता संजय शेटे. तिने तिच्या कर्तृत्वाने देशाचे क्रीडाक्षेत्र लहानपणात गाजवले आहे. तिच्या घरात क्रीडा आणि समाजकार्य यांचा वारसा होताच. लहानग्या अक्षताने पहिले पाऊल बाहेर टाकले तेच मुळी ‘मुंबई शारीरिक शिक्षण मंडळ’ या महाराष्ट्रातील अग्रणी क्रीडा संस्थेत. तेथे संध्याकाळी लहान मुलांसाठी जिम्नॅस्टिक्सचे वर्ग चालत. अक्षताचे बाबा मंडळाचे पदाधिकारी होते. अक्षता त्यांच्या धाकामुळे सुरुवातीला त्या वर्गात जाऊन बसू लागली. अक्षता सर्जनशील आणि उत्साही होती. तिला जिम्नॅस्टिक्समधील कृतिशील आव्हानांची गोडी लागली. तिला सराव करायचा आणि नवनवीन उड्या, कसरती आत्मसात करायच्या याचे जणू वेडच लागले. त्याच बेताला, ती मला भेटली. मी महाराष्ट्र शासनाची जिम्नॅस्टिक्समध्ये मार्गदर्शक आहे. माझ्या नजरेत त्यावेळी आठ वर्षांच्या असलेल्या अक्षतामधील क्रीडा गुणवत्ता भरली व मी तिला अजिंक्य जिम्नास्ट बनवण्याचा चंग बांधला. त्यामुळे तिच्या उत्साहाला चिकाटी आणि एकाग्रता हे गुण लाभले. तिचा स्वभाव जिद्दी होताच, त्यांना परिश्रमांची जोड लाभली.

रवींद्र नाईक यांच्यासारखे कार्यक्षम सरकारी अधिकारी पाहिले, की भारताच्या प्रशासनाबाबतच्या उज्ज्वल भवितव्याविषयी आशा पल्लवित होतात. ते नाशिकचे जिल्हा क्रीडा अधिकारी आहेत. त्यांचे कार्यालय ‘शिवाजी स्टेडियम’मध्ये पहिल्या मजल्यावर आहे. नाईक यांना तेथे भेटले तेव्हा ते म्हणाले, “माझ्या कार्यालयात जे अंध, अपंग खेळाडू येतात त्यांना जिना चढून येथवर येणे कठीण जाते, येथे लिफ्टची सोयही होऊ शकत नाही. त्यामुळे मीच माझे कार्यालय तळमजल्यावर नेऊ पाहत आहे.” गोष्ट छोटीशी आहे, पण नाईक त्यांच्या कार्यकक्षेच्या सर्व कानाकोपऱ्याचा विचार कसा करतात त्याची निदर्शक आहे. त्यांना नाशकात जिल्हा क्रीडा अधिकारी म्हणून सूत्रे हाती घेऊन एक वर्ष झाले आहे.

रवींद्र नाईक मूळ नाशिकचेच. त्यांचा जन्म नाशिकमधील पेठ येथील सरकारी ग्रामीण रुग्णालयात 13 जानेवारी 1969 रोजी झाला. आई रेवती नर्स म्हणून काम करत असत. त्या मेट्रन म्हणून नाशिकच्या सिव्हिल हॉस्पिटलमधून निवृत्त झाल्या. त्याही परीक्षा देत पदोन्नती मिळवत गेल्या. वडील पोस्टाच्या नोकरीत होते. नाईकसरांचे लहानपण नाशिकमध्ये गेले. त्यांना खेळाची आवड होती. मात्र त्यांचे क्रीडाक्षेत्रात काम करायचे असे ठरलेले नव्हते. त्यांचे शालेय शिक्षण नाशिकच्या स्वामी विवेकानंद इंग्रजी शाळेत झाले. त्यांनी इलेक्ट्रॉनिक्समध्ये बी एस्सी केले आहे. ते आंतरविद्यापीठ क्रीडा स्पर्धांमध्ये भाग घेत असत. त्यांनी हँडबॉल आणि बॉल बॅडमिंटन या खेळांमध्ये विद्यापीठाचे प्रतिनिधीत्व केलेले आहे. त्यांनी बॉल बॅडमिंटनच्या स्पर्धांमध्ये पंच म्हणूनही कामगिरी बजावली आहे.

साठमारी हा जुना खेळ आहे. तो भारतात फारच थोड्या ठिकाणी खेळला जात असावा. त्यातील एक होते कोल्हापूर संस्थान. साठमारी हा खेळ परदेशात खेळल्या जाणाऱ्या ‘बुल फाईट’सारखाच, पण त्याहून रोमांचकारी! खेळात एक मोठा बंदिस्त आखाडा असे, आखाड्यात काही अंतरावर संरक्षणाच्या दृष्टीने गोलाकार बुरुज (तटबंदी) असे. प्रत्येक तटबंदीला चार लहान दरवाजे असत. सर्व तटबंदीच्या भोवती खेळण्याला पुरेशी जागा असे.

खेळणारे वीर खेळाडू आखाड्यात उतरल्यानंतर तेथे मुख्य प्रवेशद्वारातून एक हत्ती सोडण्यात येई व ते दार बंद केले जाई. खेळाडू व हत्ती यांचा खेळ बंदिस्त आखाड्यामध्ये सुरू होई. खेळाडू हातातील भाल्याने हत्तीला टोचत व त्याला डिवचत. खेळाडूने त्याच्या अंगावर हत्ती धावून आल्यावर जवळच्या संरक्षित तटबंदीमध्ये घुसून दुसऱ्या बाजूने बाहेर पडायचे. हत्ती संरक्षित तटबंदीचे दार लहान असल्यामुळे आत जाऊ शकत नसे. दुस-या खेळाडूने तेवढ्या वेळेत हत्तीला दुसऱ्या बाजूने भाल्याने टोचायचे. हत्ती पहिल्याचा नाद सोडून देऊन दुसऱ्या खेळाडूच्या मागे धावे. जर का हत्तीने यदाकदाचित एखाद्या खेळाडूला पकडलेच तर त्याच्या सुटकेकरता, बाण व आपटबार (दारुकाम) घेऊन तयार असलेले लोक आपटबार उडवत व बाण हत्तीच्या अंगावर सोडत. त्यामुळे हत्ती घाबरून जाऊन पकडलेल्या व्यक्तीस सोडून देत असे. तरीदेखील काही वीरांना त्यांचे प्राण हत्तीच्या तावडीतून सुटू न शकल्यामुळे गमावावे लागले आहेत!

नाशिक जिल्ह्यात सिन्नर तालुक्‍यात वडांगळी नावाचे गाव आहे. गावाची लोकसंख्या काही हजारांत. त्या लहानशा गावातील साहित्यप्रेमी तरुणांनी लोकांना वाचनाची आवड लागावी म्हणून केलेल्या प्रयत्नांची ही गोष्ट. त्यांच्या धडपडीतून वाचक चळवळ ही वाचनापुरती सीमित न राहता, त्यांनी स्थापन केलेल्या ‘दिग्विजय कला क्रीडा केंद्रा’च्या रुपाने सांस्कृतिक चळवळीत रूपांतर झाले आहे.

ऑलिंपिक क्रीडास्पर्धा दर चार वर्षांनी होतात. स्पर्धा संपली, की भारतात post olympic hysteria सुरू होतो. रिवोद जानीरो येथे २९१६ च्या स्पर्धा संपल्यानंतर तोच अनुभव आला. पदक मिळालेल्यांना कोटीच्या कोटी रकमांची बक्षिसे, घरे, गाड्या, राजकीय सत्कार आणि काय काय! मुळात पदक मिळालेल्यांची संख्या एवढी नगण्य असते, की हे सगळे करणाऱ्यांना ते परवडते. विचार करा, इंग्लंडमध्ये किंवा अमेरिकेत प्रत्येक पदक विजेत्याला असे बक्षिस द्यावे लागले तर... ते असो!

सायकल हे वाहन एकेकाळी शहरांतील सर्वसामान्य माणसाच्या दैनंदिन उपयोगात होते. स्वयंचलित दुचाकी, चारचाकी वाहने आल्यावर सायकलकडे दुर्लक्ष होऊ लागले. स्वयंचलित वाहनांना ऐट आहे - त्यामुळे सायकल चालवणे कमीपणाचे ठरू लागले. जीवनाची गती वाढल्यावर सायकलचा वापर कमी होत गेला. मोठमोठे कारखाने, शाळा-महाविद्यालये, मोठ्या संस्था यांच्या आवारात पूर्वी सायकल स्टँड असत. त्यांची जागा बव्हंशी मोटार सायकल व मोटार गाड्या यांनी व्यापलेली दिसते.

सायकलबाबत असे उदासीनतेचे वातावरण सगळीकडे असताना ‘सिन्नर महाविद्यालया’चे प्राचार्य डॉ. संपतराव सहादराव काळे यांनी मात्र त्यांचे सायकलप्रेम जपले आहे. त्यांनी भौतिकशास्त्रात डॉक्टरेट मिळवली, पण ते भौतिक सुखांच्या मोहपाशात रमले नाहीत.  त्यांनी साधी राहणी आत्मसात केली आहे. त्यांना प्राचार्यपद कमी वयात लाभले आहे. त्यांनी त्या पदाचा उपयोग सायकलला वलय, प्रतिष्ठा प्राप्त करून देण्यासाठी उपयोगात आणला आहे. ते ‘नाशिक सायक्लिस्ट ग्रूप’च्या वतीने गेल्या पाच वर्षांपासून सुरू असलेल्या ‘पंढरीच्या वारी’त दरवर्षी समील होतात. त्यांची ओळख ‘सायकलवारीतील वारकरी प्राचार्य’ अशी होत आहे.