पंढरपूरच्या दिंडीत आठ वर्षांपूर्वी सायकलस्वार दिसू लागले! सायकलस्वारांची ती संख्या शेकड्यांत मोजावी लागत आहे. म्हणजे सायकली पायी चालणाऱ्या वारकऱ्यांच्या दिंडीत नसतात, त्यांचा मार्ग स्वतंत्र असतो. ‘नाशिक सायकलिस्ट फाउंडेशन’च्या सेक्रेटरी मनीषा रौंदळ यांचा तो पुढाकार आहे. मनीषा म्हणजे सळसळता उत्साह आहे. त्या क्लिनिकमध्ये अथवा त्यांच्या हॉस्पिटलमध्ये असतात; नाहीतर त्यांच्या सायकलवर दिसतात! सायकलवारीचे त्यांचे 2018 हे पाचवे वर्ष. त्या सायकलवारीत सहभागी 2014 मध्ये सहकुटुंब सामील झाल्या होत्या.

नाशिकचे माजी पोलिस उपायुक्त हरीश बैजल यांनी सायकलवारी त्यांच्या आईच्या स्मृतीप्रीत्यर्थ 2012 मध्ये सुरू केली. मनीषा यांनी या वर्षी त्यांच्याबरोबर डोंबिवलीच्या प्रसाद उतेकर या सत्तावीस वर्षीय दिव्यांग तरुणाला सायकलवारी घडवली. एक आगळावेगळा झेंडा पंढरपुरी रोवला गेला! त्या झेंड्याची आभा प्रसाद उतेकरला आयुष्यभर पुरणार आहे. मनीषा यांना ती कल्पना कशी स्फुरली?

सुशांत करंदीकर हे कल्याणमधील रहिवासी. ते माउंटन बायकिंग (सायकलिंग) आणि ट्रेकिंग यांद्वारे सह्याद्रीत भ्रमंती सत्तावीस वर्षें करत आहेत. त्यांना लहानपणापासून ट्रेकिंग व सायकलिंग यांची आवड. त्यांनी पहिला ट्रेक 1989 साली दहावीच्या परीक्षेनंतर त्यांच्या मित्रांसमवेत भिमाशंकर अभयारण्यात केला. तेव्हापासून ते माउंटन ट्रेकिंग आणि बायकिंग यांमध्ये जे रमले ते रमलेच. त्यांनी सुरुवातीला माहुली गड सर केला. मग त्यांनी माहुली किल्ला कल्याणपासून जवळ असल्याकारणाने ठरावीक दिवसांत येऊन-जाऊन असा शंभर वेळा पायाखाली घातला! डोक्यात खूळ, गडसफाईचे. ते त्याला म्हणतात, गडसेवा!

सायकल हे वाहन एकेकाळी शहरांतील सर्वसामान्य माणसाच्या दैनंदिन उपयोगात होते. स्वयंचलित दुचाकी, चारचाकी वाहने आल्यावर सायकलकडे दुर्लक्ष होऊ लागले. स्वयंचलित वाहनांना ऐट आहे - त्यामुळे सायकल चालवणे कमीपणाचे ठरू लागले. जीवनाची गती वाढल्यावर सायकलचा वापर कमी होत गेला. मोठमोठे कारखाने, शाळा-महाविद्यालये, मोठ्या संस्था यांच्या आवारात पूर्वी सायकल स्टँड असत. त्यांची जागा बव्हंशी मोटार सायकल व मोटार गाड्या यांनी व्यापलेली दिसते.

सायकलबाबत असे उदासीनतेचे वातावरण सगळीकडे असताना ‘सिन्नर महाविद्यालया’चे प्राचार्य डॉ. संपतराव सहादराव काळे यांनी मात्र त्यांचे सायकलप्रेम जपले आहे. त्यांनी भौतिकशास्त्रात डॉक्टरेट मिळवली, पण ते भौतिक सुखांच्या मोहपाशात रमले नाहीत.  त्यांनी साधी राहणी आत्मसात केली आहे. त्यांना प्राचार्यपद कमी वयात लाभले आहे. त्यांनी त्या पदाचा उपयोग सायकलला वलय, प्रतिष्ठा प्राप्त करून देण्यासाठी उपयोगात आणला आहे. ते ‘नाशिक सायक्लिस्ट ग्रूप’च्या वतीने गेल्या पाच वर्षांपासून सुरू असलेल्या ‘पंढरीच्या वारी’त दरवर्षी समील होतात. त्यांची ओळख ‘सायकलवारीतील वारकरी प्राचार्य’ अशी होत आहे.

‘नाशिक सायक्लिस्ट’ ही हौशीने सायकल चालवणाऱ्या मंडळींची ऑर्गनायझेशन गेल्या तीन-चार वर्षांत नाशिकमध्ये सक्रिय झाली आहे. नाशिक शहरात सायक्लिस्ट मंडळींची संख्या वाढत आहे. त्यातच महेंद्र व हितेंद्र महाजन या डॉक्टर बंधूंनी ‘रॅम रेस अॅक्रॉस अमेरिका’ ही चार हजार आठशे किलोमीटरची स्पर्धा जिंकली आणि नाशिकचे नाव सायक्लिस्टांचे गाव म्हणून भारतभर झाले. पुणे शहराची ओळख सायकल चालवणारे शहर अशी एके काळी होती. स्वयंचलित टू व्हिलर आल्यावर त्यांनी प्रथम पुणे ताब्यात घेतले. आता, नाशिकसह सर्व जिल्ह्यांच्या शहरी स्कुटी, मोटार सायकली यांचेच राज्य दिसते. त्यामुळे सायकलला छांदिष्टांचे, व्यायामप्रेमींचे व पर्यावरणवाद्यांचे वाहन म्हणून प्रतिष्ठा मिळत आहे. नाशिकमध्ये सकाळ, सायंकाळ सायकल चालवणा-यांची संख्या लक्षणीय रीत्या वाढलेली दिसते. त्याचा परिणाम म्हणून यंदाच्या नाशिक-पंढरपूर सायकलवारीला मोठा प्रतिसाद मिळाला. त्या वारीत मुंबई, पुणे, औरंगाबाद, नांदेड, धुळे येथून साडेतीनशे सायक्लिस्ट सहभागी झाले होते!

नाशिक-पंढरपूर सायकलवारीची कल्पना नाशिकचे माजी पोलिस उपायुक्त हरीष बैजल यांची. ते नाशिकला सात वर्षें होते. आता ते मुंबईमध्ये पोलिस उपायुक्त (औषध प्रशासन) या हुद्यावर आहेत. परंतु त्यांनी नाशिकमध्ये ‘नाशिक सायक्लिस्ट्स फाउंडेशन’ या नावाची संस्था निर्माण केली आहे. तिची वेबसाईट व तिचे स्वत:चे अॅप आहे.