कांचन प्रकाश संगीत ह्यांचा ‘गहुराणी’ हा ललितकथा संग्रह त्यांच्या लेखनाचे वेगळेपण जपतो. त्यांचे यापूर्वी ‘अन्वयार्थ’ आणि ‘हरितायन’ हे संग्रह त्याच प्रकारचे म्हणून प्रसिद्ध आहेत. ‘गहुराणी’ या पुस्तकाच्या हटके असलेल्या शीर्षकापासून उत्कंठा वाढत जाते. पुस्तक हातात घेतल्याक्षणी पुस्तकाचे मुखपृष्ठ नजरेत भरते. गहुराणी ह्या अक्षरांचा टाइप शीर्षकाला शोभणारा आहे. छोट्या बालिकेचा उडणारा फ्रॉक आणि वेण्या दाखवणारे चित्रही कथांना चपखल बसणारे आहे.

लेखिकेची नैसर्गिक व उत्स्फूर्त शैली कथा वाचताना जाणवते. वेगवेगळ्या फुलांना एकत्र गुंफून सुंदर हार बनवावा, तशा प्रकारे वेगवेगळे प्रसंग एकामागे एक मांडून एक सुंदर ओघवती कथा बनवणे ही कांचन प्रकाश संगीत ह्यांची हातोटी ‘गहुराणी’तही दिसते. वाचक सहजरीत्या त्यात गुंतून जातो.

मनुष्याला त्याच्या शहरी महानगरी जीवनात वीस-पंचविसाव्या मजल्यावरील सदनिकेतसुद्धा निसर्गातील हिरवाईचा, वृक्ष-पाने-फुले-फळांचा, त्यांच्या रंग-गंधांसह मनमुराद, उत्कट आस्वाद घ्यायचा असेल तर ‘हरितायन’ हे पुस्तक हातात घ्यावे आणि त्यात कांचन प्रकाश संगीत यांनी लिहिलेल्या ललित कथा वाचण्यास लागावे! वाचक त्यातील तरल, भावविभोर अनुभवात, गप्पागोष्टींत केव्हा तद्रूप होतो ते कळणारही नाही. त्यातील प्रत्येक कथा एका झाडाभोवती हळुवार विणलेली आहे. पुस्तकातील अकरा कथा या दहा वेगवेगळे वृक्ष व एक तुकुमराई म्हणजे तुळस यांच्याविषयी आहेत. त्यांपैकी चंदन, चिंच, औदुंबर, शेवगा, बोर, बकुळ, बाभूळ, जांभूळ, पिंपळ, पळस आणि तुळस यांतील एखाद-दुसरे नाव वगळता ती सगळी झाडे वाचकाच्या नेहमीच्या पाहण्यातील आहेत. पण वाचक त्यांच्याकडे लेखिकेच्या सुहृदयतेने, मायेने क्वचितच पाहत असतो हे पुस्तक वाचताना जाणवते. बरे, अपवाद वगळले तर त्या झाडांची लागवड करावी अशी ना त्यांची फळे ना त्यांची लाकडे. घरांच्या, बंगल्यांच्या आवारात तर त्यांना स्थान नाहीच. बाभूळ, बोराटी या तर उपद्रवी म्हणून गणलेल्या वनस्पती; पण लेखिकेने जवळच्या व्यक्तीच्या ममत्वाने चित्रण करावे त्या भावनेने तेथे केलेले झाडांचे व्यक्तिचित्रण-वृक्षचित्रण मनोमन भावणारे आहे. लेखनाचे स्वरूप वाचकाचे आप्त, सहकारी, मैत्रिणी यांच्याशी मुक्त संवाद, गप्पा असे असले तरी केंद्रस्थानी पाने-फुले-फळांची झाडेच आहेत. मुक्त संवाद व चटका लावणारे शेवट यांमुळे त्या लेखांना कथांचा बाज लाभला आहे.

पूर्वीची सर्वात महत्त्वाची कथा वामन चोरघडे यांची मानली जाते. ती कथा खऱ्या अर्थाने लघुकथा आहे. दीर्घत्व हे त्यांच्या कथेत शोधूनही सापडणार नाही. त्यामुळे त्यांच्या जन्मशताब्दीनिमित्त त्यांच्या निवडक कथांचे संपादन दोन भागांतील प्रकाशित झाले आहे. चोरघडे यांचे एकूण सात कथासंग्रह. कथांची संख्या एकशेपन्नास.

चोरघडे यांच्या कथेला मानवी जीवनाचे विविध स्तरांवरील दर्शन घडवण्याची आस आहे. चोरघडे मानवी मूल्यांचे प्रत्यक्ष दर्शन कथेतून घडवतात. मानवाचे मूलभूत भाव टिपणाऱ्या त्यांच्या अनेक कथा या संपादनात आहेत. चोरघडे यांच्या कथेमध्ये राग, लोभ, मत्सर, जिज्ञासा या भावनांबरोबरच मानवी जीवनाच्या तळस्पर्शी जाणिवा टिपण्याचे विलक्षण सामर्थ्य आहे. चोरघडे यांची कथा फडके-खांडेकरांच्या बरोबरीने, परंतु त्यांच्या स्वतःच्या स्वतंत्र वाटेने जाते. जीवनातील अंतिम सत्याचा शोध हे त्यांचे ध्येय होते.

मी तेलगु भाषेतून लिहिणार्‍या ‘व्होल्गा’ या लेखिकेच्या ‘द वुमन अनबाऊंड’ या पुस्तकातील कथांचा मराठी अनुवाद केला. ‘ग्रंथाली’ ने ‘प्रकाशवाट’ या नावाने त्यांचा संग्रह मार्च २००९ मध्ये प्रकाशित केला.
 

‘प्रकाशवाट’च्या मनोगतात म्हटल्याप्रमाणे, मला इंग्रजी कथासंग्रहाच्या नावातील ‘अनबाऊंड’ हा शब्द विशेष भावला. त्यातील ‘प्रयोग’ ही लग्नासंबंधी भाष्य करणारी कथा माझ्या मनाला भिडली. मूळ लेखिकेचे आणि माझे सूर, स्वभाव जुळतात असे जाणवले आणि मी त्या कथांचा अनुवाद करू शकले.