यवतमाळ येथील व्यासपीठावर आश्वासक गोष्ट घडली; ती म्हणजे साहित्य संमेलनाच्या अध्यक्षपदी झालेली अरुणा ढेरे यांची निवड आणि त्यांचे विचक्षण, व्यासंगी, अभिजात भाषण! त्यांनी साधलेला ममत्वशील संवाद! त्यांचे दीड तासाहून अधिक चाललेले (सेहेचाळीस पानी) भाषण अमृतानुभव देऊन गेले. विवेकी विचारांच्या आणि जाणिवांच्या दुष्काळात पडलेला तो विवेकी पाऊस साहित्यरसिकांना तृप्त करणारा होता. साहित्य संमेलनातील रसिकगण तो अमृतवाणिवर्षाव जिवाचे कान करून ऐकत होते. ते मंत्रमुग्ध होणे या वाक्प्रयोगाचे आणि ज्ञानदेवांच्या संकल्पनेतील हृदयसवांदाचे प्रत्यंतर होते. त्यांनी विद्वतेचा अभिनिवेश न बाळगता कमालीच्या संयतपणे संदर्भबहुल, अर्थपूर्ण व व्यासंगी भाषण केले. त्यांनी विनम्रतेने साधलेला तो संवाद आश्वासक आणि माय मराठीच्या उज्ज्वल भविष्याचे स्वप्न पाहणारा व साहित्यवास्तव मांडणारा होता. त्यांनी प्राचीन साहित्य ते कला, साहित्य, संस्कृती, साहित्यनिर्मिती, साहित्यकारांची बांधिलकी अशा विविध विषयांचा उहापोह केला; गंभीर वृत्तीने नव्याने लिहिणाऱ्यांचा - त्यांच्या प्रयोगशीलतेचा गौरव केला आणि उद्याच्या साहित्याबद्दलची अपेक्षाही व्यक्त केली. हे सारे महत्त्वपूर्ण आहे.

झकास जमत आलेले साहित्य संमेलन अभिजात परंपरेत पार पडणार असे वाटत असताना शेवटच्या आठवड्यात बिनसले. राज ठाकरे यांच्या नकळत त्यांच्या चेल्याने ठिणगी टाकली आणि आग भडकली. ठाकरे यांनी त्या अपकृत्याचे ‘श्रेय’ नाकारले असले तरी ठिणगीचा परिणाम होऊन गेला होता. तो दुरुस्त करावा तर ठाकरे यांनी फक्त माफी मागून चालणार नव्हते. त्यांनी स्वतः पुढाकार घेऊन नयनतारा सहगल यांना आणायला हवे होते. संमेलनाचा सारा डाव पुन्हा कदाचित जमून गेला असता. मुख्य म्हणजे त्यांच्या दुष्कृत्यामुळे समाजातील हितसंबंधी गट जे जागे झाले व दुहीचे जे प्रदर्शन झाले ते घडले नसते.

डॉ. द.बा. देवल यांना बाबा किवा फकीर म्हणावे अशी जीवनशैली ते निवृत्तीनंतर जगत आहेत. त्यांच्या पंच्याहत्तरीनिमित्ताने त्यांचा नागरी सत्कार इंदूरमध्ये काही वर्षांपूर्वी करण्यात आला. त्यासाठी काही संस्थांनी एकत्र येऊन ‘डॉ. डी.बी. देवल अभिनंदन समिती’ निर्माण केली. तिने मराठीतील प्रसिद्ध कवयित्री अरुणा ढेरे यांना समारंभासाठी खास पुण्याहून पाचारण केले आणि एक हृद्य समारंभ घडवून आणला.

खरे तर, देवल आयुष्यभरच कलंदर जीवन जगले. त्यांनी रुग्णांना मदत केलीच, परंतु त्या पलीकडे त्यांना कोणती कला विशेष प्रिय असे विचारले तर ते त्याचे उत्तर नाही देऊ शकणार! सत्कार समारंभात त्यांच्या रुग्णसेवेचा आणि त्यांच्या या विविध ‘वेडां’चा वारंवार उल्लेख होत होता. अरुणा ढेरे म्हणाल्या, की देवल यांनी जीवन कसे जगावे याच कलेचे पाठ त्यांच्या आयुष्यातून दिले असे म्हणता येईल ! डॉक्टरचे जीवन सतत रुग्णांच्या सहवासात राहून रुक्ष व भावनाशून्य बनण्याची बरीच शक्यता असते. परंतु देवल यांनी तशा परिस्थितीतही संवेदना जपली.

गो. म. कुलकर्णी गेले त्यालाही पुरी बारा वर्षं झाली. एक तप. आणि आता हे वर्ष त्यांच्या जन्मशताब्दीचं. १९१४ चा त्यांचा जन्म. काळ फार भराभर सरकत जातो आहे. सार्वजनिक जीवनावरून, पुस्तकांवरून, आपल्यावरूनही वाड्मय व्यवहारात सतत वावरलेली, प्रसिद्धीच्या झोतात राहिलेली, वाचनात आणि चर्चेत असलेली माणसेही काळाने पाहता-पाहता विस्मरणाच्या छायेत सरकवून दिली आहेत. मग गो. मं. सारख्या शांत, मितभाषी समीक्षकांची गोष्ट काय!